Субҳи барвақти рӯзи 16 сентябр Элзада Маннанова, шаҳрванди 15-солаи Қирғизистон, ҳангоми фирор аз зодгоҳаш деҳаи Дӯстук бар асари тирпарронии нирӯҳои тоҷик кушта шуд.
Падари ӯ Малик Маннанов ба бахши қирғизии Радиои Озодӣ гуфт , духтарашро бо шитоб дар деҳаи Марғун ба хок супурдааст.
Маннанов, яке аз ҳудуди 140 000 қирғиз, ки дар ҷараёни амалиёти ҷангӣ аз рустоҳои вилояти ҷанубу ғарбии Бодканд маҷбур шуда буд, ки бархе аз онҳо аз долони бозкардаи Узбакистони ҳамсоя истифода мекарданд, ба ёд овард: “Ҳама аз снарядҳо мегурехтанд.”
Ин як қиссаи фоҷиаборе буд, ки дар ҳарду тарафи сарҳад хеле зиёд шунида мешуд, зеро мардуми осоишта даҳҳо талафот ва хисороти молии худро диданд.
Баъд аз он рӯз Содир Жапаров, раиси ҷумҳури Қирғизистон бо Эмомалӣ Раҳмон, ҳамтои тоҷики худ дар нишасти сарони Созмони ҳамкориҳои Шанхай дар шаҳри Самарқанди Узбакистон мулоқот кард.
Созише, ки ин ҷуфт дар он ҷо барои қатъи ҷанг ба даст оварда буд, қариб дарҳол вайрон шуд.
То шом маълум шуд, ки хушунате, ки сарҳади баҳсбарангези онҳоро фаро гирифт, ҳатто бадтар аз низоъи бесобиқаи моҳи апрели соли гузашта буд, ки 55 нафар кушта шуданд.
Пас аз он ки даргириҳои охирин то 18 сентябр суст шуд ва гӯё қатъ шавад, маблағҳои расмӣ дар муқоиса бо пас аз ин даргириҳо тақрибан ду баробар зиёдтар аст. Қирғизистон шумораи кушташудагонро 59 нафар ва беш аз 150 захмӣ эълон кард. Тоҷикистон гуфт, ки дастикам 41 нафар кушта ва даҳҳо нафар маҷрӯҳ шуданд.
Барои ду муттаҳиди Русия дар минтақае, ки бо баҳсҳои заминӣ, ки асосан аз сарҳади таъиннашуда тавсиф мешавад, хатари пайдоиши муқаррарии хунини нав дар сарҳад аз ҳарвақта бештар ба назар мерасад.
“Бархӯрди сарҳадӣ” “истеъмоли номарбуте”
Тақрибан нисфи марзи 970-километрии байни ду кишвари фақиртарини шӯравии собиқ то ҳол мушаххас нашудааст.
Мушкилоти марзӣ дар Осиёи Марказӣ то андозае аз даврони шӯравӣ сарчашма мегирад, ки Маскав кӯшиш кард, минтақаро байни қавмҳое, ки аксаран дар миёни миллатҳои дигар ҷойгир буданд, тақсим кунад.
Тайи даҳ соли охир ё бештар аз он, ҷанҷолҳои хушунатомез байни ҷамъиятҳои этникӣ ва тоҷикон дар минтақаи наздик ба эксклави Ворухи Тоҷикистон маъмул шуда, мудохилаи нерӯҳои марзбонӣ дар чанд соли ахир як тамоюли намоёне шудааст.
Об, инчунин замин дар зери хавф аст. Содиқ Имомӣ, муовини вазири умури хориҷии Тоҷикистон рӯзи 19 сентябр дар як брифинг барои намояндагиҳои дипломатӣ ва матбуот аз созмонҳои байналмилалӣ ва донорҳои хориҷӣ хоста буд, ки бидуни иҷозаи Тоҷикистон ба барномаҳои идораи об бо Қирғизистон даст назананд.
Ворух, — таъкид кард, ки дар харитахое, ки дар ду монитори калон нурипошй карда шудаанд, — эксклав нест (худуде, ки дар атрофи худуди хоричй ихота шудааст).
Вай ба ҷои ин иддао кард, ки қаламрави атрофи Ворухро сокинони қирғиз дар замони шӯравӣ ва дар солҳои аввали истиқлолият ишғол кардаанд. “Ба ҳеҷ ваҷҳ набояд қирғизҳоро дар ҷомеаи худ душман кунем. Ин комилан қобили қабул нест. Аммо рақиби мо баръакс мекунад”, – шикоят кард Имомӣ.
Ҷанги соли гузашта минтақаи муноқишаи эҳтимолиро берун аз он минтақа ба таври назаррас васеъ кард ва кафолат дод, ки тирпарронӣ дар оянда зери хатари оташи шадидтар қарор гирад.
Маргтарин задухӯрд байни ду артиш рӯзи 14 сентябр оғоз шуд ва ба зудӣ гунаҳкорӣ дар оғози он, инчунин иттиҳомоти таҷҳизоти вазнини низомӣ барои ҳадафи ҳадаф қарор додани хонаҳо ва зерсохтори ғайринизомӣ ва ҳамла ба қаламрави соҳибихтиёр ба табъ расид.
Охирин иттиҳомоти таркандатарин аст ва таъкид мекунад, ки муноқиша дигар дар бораи қитъаҳои замин нест, ки ҳарду ҳамчун баҳсбарангез эътироф мекунанд.
Намояндагии дипломатии Қирғизистон дар Иттиҳодияи Аврупо рӯзи 19 сентябр дар як твиттер аз шарикони байналмиллалӣ хост, ки “аз истифода аз истилоҳи номарбуте #сарҳад” худдорӣ кунанд ва мақомоти Тоҷикистонро дар тасарруфи ҳафт маҳаллаи аҳолинишини ин кишвар дар ҷараёни муноқиша муттаҳам кард.
Навори видеоии барафрохтани парчами Тоҷикистон дар болои як мактаби қирғиз — Кумитаи давлатии амнияти миллии Қирғизистон гуфт, нирӯҳои тоҷик мактаберо дар деҳаи Достуки хонаводаи Маннановҳо ишғол кардаанд, ин иддаоро дастгирӣ мекунад.
Ҳамчунин наворҳои афроди мусаллаҳ бо забони тоҷикӣ ҳарф мезананд ва ба вазъи онҳо дар дохили як деҳае бо номи қирғиз ишора мекунанд.
Мақомоти вилояти Бодканд рӯзи 17 сентябр гуфтанд, ки ҳамаи ин шаҳракҳо ба ихтиёри Қирғизистон баргаштаанд. Сокинони Бодканд, пойтахти ин вилоят, ба бахши қирғизии Радиои Озодӣ гуфтанд, ки як рӯз пеш шаҳр ва фурудгоҳ аз тирборон шуданд, ки бори аввал аст.
Давлати Тоҷикистон бо назорати шадиди худ аз болои иттилоот маъруф аст ва озодии маҳдуди расонаҳо тафтиши муштараки иддаъоҳои ҳукуматро барои хабарнигорон мушкил мекунад.
Аммо Душанбе ҳамчунин иддао кардааст, ки нерӯҳои қирғиз бо вуруд ба рустоҳои наздик ба шаҳри Исфараи Тоҷикистон марзи давлатиашро нақз кардаанд. Аммо ҳеҷ далели визуалӣ барои тасдиқи ин ҳамлаи эҳтимолӣ пайдо нашудааст.
Рӯзи 16 сентябр ба хабарнигорони бахши тоҷикии Радиои Озодӣ сафар ба марз аз ҷониби нерӯҳои Тоҷикистон манъ карда шуд. Аммо онҳо шоҳиди хисороти зиёде дар як қатор рустоҳои наздимарзӣ шуданд, ки рӯзи 18 сентябр ҳадафи оташсӯзии Қирғизистон шуданд.
Дар Овчӣ-Калъача, ки Тоҷикистон Қирғизистонро ба ҳамлаи ҳавопаймоҳои бесарнишин муттаҳам кард, хабарнигорон дар замин доғҳои калони хун ва биноҳоеро пайдо карданд, ки аз снарядҳо ва сӯхтор осеб дидаанд.
Сокинони деҳа гуфтанд, ки дар ин деҳа бар асари тирборони як масҷид соати 17:00-и рӯзи 16 сентябр чандин нафар кушта шудаанд.
Сокин Бизайнаб Бердиева гуфт, ки шоҳиди марги пизишки ҷавон Каромат Сатторова будааст. “[Вай] дар он ҷо истода буд, вақте ки мо садои тирпаррониро шунидем. Ман гуфтам:”Натарс! Сипас пораи снаряд ба пушташ бархӯрд», – гуфт ӯ.
Русия Нохост
Дар рӯзи мотами миллӣ дар Қирғизистон, 19 сентябр Жапарови 53-сола бо як паёми эҳсосотии миллӣ баромад кард.
Вай ба хонаводаҳои фавтидагон изҳори ҳамдардӣ ба хизматчиёни ҳарбӣ, ки дар низоъ меҷангиданд ва эътирофи маъракаи азими ҷамъоварии кӯмак барои мардуми Бодканд кард. “Ҳар як инсон рисолати худро равшан медонад — дар лаҳзаҳои душвор истодан ва ҳифзи Ватан аз ҳамлаи душманон аст”, – гуфт Жапаров .
Рӯзе пеш вазорати хориҷаи Тоҷикистон ба яке аз ёдоварҳои қаблии Ҷапаров аз ин кишвар ба унвони “душман” эътироз карда ва онро ба далели “руҳияи дӯстӣ ва ҳамсоягии нек” хонда буд.
Аммо Қирғизистон ва Тоҷикистон на дӯст ҳастанд ва на ҳамсояҳои хуб ва суоле, ки онҳо чӣ гуна ба чунин вазъият расиданд, ташвишовар аст.
Тағйирот дар сиёсати дохилӣ метавонад як қисми ҷавоб бошад.
Дар Тоҷикистон ҳадсҳое, ки гӯё Раҳмон дар ҳокими тӯлонӣ талош дорад, писараш Рустами Эмомалӣро ба ҷои ӯ таъйин кунад, бо талоши мақомоти тоҷик дар пайи корҳои нотамом хондашуда ҳамзамон будааст.
Дар авоили соли ҷорӣ Душанбе дар вилояти худмухтори Кӯҳистони Бадахшон амалиёти таҷовузкорона ва марговари низомии худро оғоз карда, як силсила раҳбарони маҳаллиро, ки бо мухолифаташон бо ҳукумати марказӣ маъруф буданд, кушта ё боздошт кард.
Бархе аз таҳлилгарон бар ин назаранд, ки марзи баҳсбарангез бо Қирғизистон метавонад як ҷузъи дигари рӯйхати корҳо бошад.
Шореҳони тоҷик бартарӣ медиҳанд, ки ба қудрат расидани ду соли пеш дар Қирғизистон дар як шабонарӯз ба қудрат расидани Жапаров ва шарики сарсахти ӯ Камчибек Ташиевро ҳамчун омили муноқишаҳо нишон диҳанд.
Моҳи марти соли 2021, чанд ҳафта пеш аз бӯҳрони сарҳадии соли гузашта, Ташиев идеяи табодули заминро бо ҷалби Ворух, ки дар он ҳудуди 30 000 шаҳрванди Тоҷикистон зиндагӣ мекунанд, ба таври оммавӣ пешниҳод карда буд.
Дар остонаи задухӯрдҳои рӯзи 14 сентябр Ташиев ва Жапаров дар маросими ифтитоҳи истгоҳи назорати ҳавопаймои бесарнишини истеҳсоли Туркия Байрактар ТБ-2 ширкат карданд. Ҷапаров дар ин маросим гуфт: “Ман ҳамеша гуфта будам, ки Қирғизистон як кишвари осоишта аст”. «Таъкид мекунам, ки чидду чахди мо барои мустахкам намудани куввахои мусаллахи худ танхо ба мудофиа нигаронида шудааст».
Дар моҳи декабри соли 2021 аз ҷониби Бишкек харидории Байракҳои пурмӯҳтаво Душанберо ба ларза овард. Моҳи январи соли равон Ташиев ва Саймӯъмин Ятимов, ҳамтои тоҷикаш дар мавриди истифода аз ҳавопаймоҳои бесарнишин дар минтақаи марзӣ ба созиш расида буданд.
Нафрати Тоҷикистон нисбат ба Ташиев дар як матлабе, ки соли гузашта Ҳамроҳон Зарифӣ, вазири пешини хориҷаи Тоҷикистон навишта буд, ҷамъбаст шудааст, ки гузаштаи пурталотуми Ташиевро ҳамчун як сиёсатмадори мухолифи давлат масхара карда ва ӯро ба таҳқир ба истиқлолияти Тоҷикистон муттаҳам кардааст.
Рӯзи 19 сентябр, дар пайи даргириҳо, хадамоти давлатии иттилоотии Тоҷикистон «Ховар» матлаби Зарифиро дубора нашр кард.
Аммо ин танҳо фазои расонаии Тоҷикистон нест, ки раҳбарияти Қирғизистон ба он зарба зад. Дар нимаи аввали соли ҷорӣ Ташиев ва дигар мансабдорони баландпоя ҳадафи мавҷи мақолаҳои интиқодӣ дар матбуоти таблоид дар Русия алайҳи сиёсатмадорони гӯё “ғарбпараст”-и маъмурият буданд.
Ва имсол, мисли моҳи апрел, сӯҳбатҳои интернетии қирғизҳо ба он нигаронида шудааст, ки оё Маскав ба Тоҷикистон барои ҳамла ба ҳамсояи худ дасти озод додааст?
Ҷапаров дар паёми миллии худ ин идеяро таҳқир кард. «Ба суханронии иғвогароне, ки ба шарикони стратегии мо, кишварҳои дӯст ва халқҳои якдилӣ бо мо тухмат мекунанд, гӯш надиҳед.
Аммо ҳадди ақалл, Русия барои дахолат ба муноқишаи афзоянда байни ду давлате, ки пойгоҳҳои низомии таҳти назорати Маскав қарор доранд ва узвият дар блокҳои минтақавии таҳти раҳбарии Кремл ҳастанд, хоҳиши кам нишон додааст.
Рӯзи 18 сентябр президент Владимир Путин ҳам бо Раҳмон ва ҳам Жапаров телефонӣ сӯҳбат карда, аз ҷонибҳо даъват кард, ки аз ташдиди бештари авзоъ ҷилавгирӣ кунанд ва барои ҳарчӣ зудтари вазъ танҳо бо роҳи сулҳомез, сиёсӣ ва дипломатӣ чора андешанд. Хадамоти матбуоти Кремл.
